-
1 мафIэ
1. огонь/ Зыгуэр зыс лыгъей.МафIэ гуащIэ. МафIэр ужьыхыжын.* МафIэ щIынкIэ Iэзэр унагъуэ зэгъэзэгъщ. (погов.)2. переносное горячий, пылкий (о человеке, лошади)/ Хъыжьэ, пхъашэ.* - Мыр сыту шу мафIэ! - жаIэу цIыхухэр мэкIий. Нарт.Банэ мафIэр къыIурихын = мафIэр къыIурихын.Жыхьэнмэ мафIэ см. жыхьэнмэ.Жьэ мафIэ см. жьэ.МафIэ едзын ввергнуть кого-л. в неприятность, тревогу.МафIэ ещIылIэн = мафIэ едзын.МафIэ зэхэкIыжын погаснуть ( об огне).МафIэ зэщIэгъэнауэ = мафIэ зэщIэнауэ.МафIэ (зэ)щIэгъэстын обострять что-л., подливать масло в огонь.* Абы {пщащэм} мафIэр щIигъэст зэпытурэ укъришэкIынщ. КI. Т.МафIэ зэщIэнауэ энергично. МафIэ зэщIэнауэ мэлажьэ.МафIэ ищIэн затопить печь, развести огонь в печи.МафIэ къридзын 1) схватить лихорадку. 2) см. мафIэ едзын.МафIэ къыщIэнэн 1) гореть( от высокой температуры)2)черезмерно суетиться.МафIэ лыгъейуэ (гуащIэн) быть не в меру пылким, горячим.* Сосрыкъуэ и Тхъуэжьейр мафIэ лыгъейуэ гуащIэт. фольк.МафIэ щIэгъэуэн слегка опалить, обжечь что-л.МафIэ щIэдзэн = мафIэ едзын.* - Хъунщ иджы, КIуринэ, - жиIащ абы. - Уэ си гум мафIэ щIэбдзащ. Iуащхь.МафIэ щIэщIэн = мафIэ едзын.МафIэ щIын развести огонь, костёр.МафIэ яшха хуэдэ с отчаянностью обреченных (букв. словно съели огонь).* ЛIыжьым жиIэр дауи, нэхъ пэжт, абрэдж къомыр мафIэ яшха хуэдэ, къэубыдыгъуейт, псэууэ зыми зыкъыуигъэубыдынутэкъым. КI. А.МафIэм зегъэун греться у огня.* Дон лIыжь цIыкIум дакъэжь мафIэм зригъэут. фольк.МафIэм ису как в огне.* ЛIыжьхэм ядэкIуэта иужькIэ езы Шэджэмокъуэм къигъэзэжащ, нэхъри къызыщIэплъарэ мафIэм ису. Т. Хь.МафIэм исын пропасть, пойти прахом.МафIэм къуацэкIэ хэуэн раздувать ссору.МафIэм хэдзэн = мафIэ едзын.МафIэм хэхуэн попасть в переплёт.МафIэм хисхьэн = мафIэм исын.МафIэр къыIурихын метать искры.* Сыту пIэрэ зыхуейр жысIэри сабгъэдыхьащ, сабгъэдыхьэмэ, - председателым, кIуэаракъэ, мафIэр къыIурех. Iуащхь.МафIэр нэм къыщIихын гореть ненавистью ( о глазах).* Бэрокъуэ Адэлбий къэгубжьауэ и нэм мафIэр къыщIихырт. Т. Хь.МафIэхьэ укъэкIуа? за огнём что ли пришел? (говорят человеку, который сильно спешит).И шыкIэ мафIэ егъэуауэ см. шыкIэ.мафIэ бзий пламя/ Пкъыгъуэр щискIэ къыхиху, нуру блэр.МафIэ бзийр пэ гъуанитIым кърихын (кърихун) с огнедышащими ноздрями ( о сказочном персонаже).* {Джэмыдэжьым} и пэ гъуанитIым къриху мафIэ бзийм гъуэгу напщIэхэр илыгъуэрт. Нарт. -
2 едзын
(иредз) неперех. гл. 1. повесить, развесить что-л.* Бэлътор дыгъэ, иригъэуну си анэм бжыхьым иридзат. Ж. Б.2. приставить, прислонить что-л. к чему-л. (напр. лестницу к стене)/ КIыхьагъ зиIэ гуэр (пкIэлъей) зыгуэрым еупсеин.* ПщIантIэм удэплъэнумэ, куэбжэжьым едзын хуейт пкIэлъей. Iуащхь.МафIэ едзын см. мафIэ.Псалъэ едзын см. псалъэ.Уэрэд едзын см. уэрэд.Удын едзын см. удын. -
3 едзын
перех.1) закидывать, закинуть, забрасывать, забросить что-л. куда-л.2) накидывать, накинуть, набрасывать, набросить что-л. (напр. бурку на плечи)◊ мафIэ едзын поджечьудын едзын разг. ударить, дать тумакапсалъэ хъуэр едзын уколоть, уязвить намёком -
4 къыдэуеин
(къыдоуей) неперех. гл. 1. ударить снизу вверх ( сюда)/ И лъабжьэмкIэ къиукIыу ищхьэкIэ щыIэм къеуэн, удын едзын.Шыр кIэбдз лъакъуитIымкIэ къыдэуейрт.2. стрелять снизу вверх ( сюда)/ И лъабжьэмкIэ къиукIыу ищхьэкIэ щыIэм фоч, топ сыт хуэдэкIэ къеуэн.Къуэм дэт абрэджхэр къыдэуейрт.3. переносное вспыхнуть ( об огне)/ Ин къэхъун, къыдэлыдеин, къызэщIэрыуэн (мафIэр).* МафIэ бзий тхьэмпэ нэжэгужэхэм.. зызэрашэкIыурэ къыдэуейрт, хъуаскIэхэр драпхъейуэ. Къэб.4. см. къыдэуеижын 1.* Ар зэ къыдэуейри псым щIилъэфэжащ. фольк.5. переносное налаживаться, улучшаться/ Iуэхур, лэжьыгъэр зэфIыхьэурэ зыкъиIэтын.* Районыр зи къыдэмыуейуэ зы гъэм зы гъэр кIэлъыкIуэрт. Къ. Хь.* Алъэндэрэ Балъкъ ещхьащ ди гъэшыр:гъэмахуэм къыдэуейрт, щIымахуэм еухыжырт. Iуащхь.